The Kohut Singers op reis

Het begon allemaal rond Kerstmis 2003 ten huize van Richard en Francine van Vliet, waar we met een aantal andere genodigden uit familie en vriendenkring in de warmte van Kerst bij en met elkaar wilden zijn.

Als een aantal zangers bij elkaar is kan het niet uitblijven dat er gezongen wordt, zeker als je in zo’n sfeervolle omgeving bent, waar met zorg en gevoel voor decoratie een ambiance geschapen is, waar je wel uiting aan je gevoelens moet geven. Zangers hebben daarvoor de stem als eigen mooiste instrument altijd ter beschikking.

Hoe gaat dat dan?

Iemand uit het gezelschap zit iets te neuriën, een ander hoort dat en pikt het op, gooit er stem tegenaan en voordat je het weet zit daar een koor 4-stemmig mooi en warm te zingen.

Het repertoire is geen probleem, zowel in het Nederlands als in het Slavisch Byzantijns is er voldoende parate kennis aan kerstliederen aanwezig.

En dan gebeurt het…..

Of het nu door Richard of Ad of allebei te berde gebracht werd is niet meer geheel duidelijk, maar de vraag werd in de groep gegooid wie er, op verzoek van Pater Kohut, iets voor voelde in 2004 met een klein koor een week te gaan zingen in Slowakije. Een paar liturgieën en misschien nog een concertje, dat was allemaal nog niet zeker.

Wellicht met in het achterhoofd de gedachte “dat gaat toch niet door” werd er vlot door diverse zangers deelname aan dit project toegezegd, niet wetend dat het dit keer echt menens was.

In februari kwam vanuit Rosmalen de berichtenstroom op gang. We hebben van Kohut het exacte programma nog niet maar het wordt het weekend van 8 augustus en waarschijnlijk 3 liturgieën en 1 concert; we gaan donderdag 5 augustus weg.

Oké maar dan moet er eerst wel een koor zijn en niet te vergeten een dirigent. Eerst maar eens kijken of de mensen die toegezegd hebben hun woord gestand doen. Dat was geen probleem maar het aantal is nog niet voldoende om een evenwichtig koor te vormen met een juiste stemverdeling. Links en rechts met succes gepolst en ja, we kwamen tot 13 man, buiten de dirigent en geluidsman Rob.

Vrijdag 2 april eerste samenkomst in Rosmalen van een groep mensen die elkaar gedeeltelijk in jaren niet gezien of gesproken had of elkaar nog geheel niet kende. Voor Dr. Antonowycz als dirigent kwam daar nog bij dat hij diverse mensen in jaren niet gehoord had.

Proberen dus maar meende hij, we beginnen met Budy imja Hospodne en dan zo luid mogelijk. Alle remmen los dus en gezamenlijk de nodige decibellen ten beste gegeven. Dat viel kennelijk niet tegen bij de dirigent, wiens gezicht al een beetje opklaarde; nu Izje cheruwymy maar dan zo zacht mogelijk en ook dat kon de goedkeuring wegdragen.

Na nog een paar nummers uitgeprobeerd te hebben zei hij dat hij het wel zag zitten en stelde voor vanaf dat moment iedere vrijdagavond bij hem thuis te repeteren.

We hadden 4 maanden ofwel 17 repetitie-avonden tijd, dus het moest kunnen.

In de pauze van iedere repetitie werd het komende programma besproken wat voor de organisatoren Richard en Ad (voor het gemak vanaf nu Rich-Ad) niet eenvoudig was, want de informatie vanaf Pater Kohut, kwam ook maar mondjesmaat door en bleek doorgaans niet betrouwbaar en iedere week weer anders.

Duidelijk werd wel dat het te zingen aantal liturgieën inmiddels was opgelopen naar 5 en misschien toch wel 2 concerten.

Inmiddels werd er koortsachtig gewerkt aan muziek kopiëren, muziekmappen, koorhemden voor iedereen alsook de juiste kleur blauwe broek voor de eenheid van het koor etc.

Vanuit De Bilt (Piet Ammerlaan) en Rosmalen (Rich-Ad) werd wekelijks voor de koffie/thee en bijbehorende koeken gezorgd.

Hotels voor onderweg moesten worden besproken en diverse keren gewijzigd;

busjes gehuurd; indelingen per bus gemaakt opdat het ook onderweg leuk zou blijven, chauffeurs aangesteld, routes uitgestippeld etc. etc.

Johan Maas (79) werd tot penningmeester gebombardeerd omdat hij in een grijs verleden ooit iets met geld te maken heeft gehad. Bovendien werd hij met deze uitverkiezing ook beloond voor zijn grote inbreng bij het verkrijgen van sponsorgeld (waar ook Rob zijn steentje heeft bijgedragen).

Bij Piet Ammerlaan thuis werd nog een avond belegd om alles nog eens goed door te nemen en de puntjes op de i’s te zetten. De tegenslag die we hier te verwerken kregen was het feit dat Rob, onze cameraman voor beeld en geluid en bovendien ingedeeld als chauffeur, wegens een onverwachte maar dringende herniaoperatie niet van de partij kon zijn. Heel jammer, niet alleen vanwege het feit van de herniaoperatie, maar vooral voor Rob zelf omdat hij emotioneel zo bij het gebeuren betrokken was en er al zo mee bezig was geweest.

Buiten Berbel deze avond wel aanwezig TIne en Beppie, die de reis buiten mededinging als toeschouwers mochten meemaken.

Tine, met Peter Smit overgekomen uit Amerika, nog nooit in Polen, Slowakije en Tsjechië geweest, zag dit als haar kans. Bovendien kon ze als verzorgster van Peter moeilijk gemist worden meende ze.

Wegens dreigend plaatsgebrek in de bussen is toen gekozen voor een extra auto en chauffeur (Jan) die, net als Peter, op eigen kosten hun verloofde mochten mee nemen.

Onder zachte, doch niet aan te ontkomen dwang, werd door Rich-Ad bepaald dat we op 4 augustus om 06.00 uur geacht werden in De Bilt aanwezig te zijn, zodat we om uiterlijk 06.15 uur konden vertrekken.

Zouden we het tijdens de 4 maanden iedere vrijdagavond repeteren nog niet geweten hebben, nu was het zeker dat het een club mensen was om op te bouwen want iedereen was keurig op tijd aanwezig.
.

Piet Ammerlaan, ook wegens zijn rijke ervaring opgedaan in zijn vroegere loopbaan aangesteld als fouragemeester, had zijn plicht gedaan en zijn spullen ingeslagen. Met een voorraad water, appels, peren, sinaasappelen genoeg voor een maand, reden we op 06.15 met 3 auto’s weg.

De eerste dag moesten we tot Katowice in Polen komen, een rit van 1160 km.

Vermoeid door het wegens wegwerkzaamheden lange wachten op de toch vaak wat slechte wegen in Polen (in Duitsland tot aan de Poolse grens was het prima gegaan) arriveerden we om plm. 20.15 in het hotel. Het eten en bier smaakte uitstekend maar we konden het niet te laat maken want de planning van Rich-Ad was om 07.00 ontbijt en 08.00 weg; we moesten immers nog door de Karpaten en gezien de ervaringen van de eerste dag met de slechte wegen wisten we niet wat ons te wachten stond.

’s-Middags om circa 15.00 wisten we dat wel; we hadden een schitterende tocht dwars door de bergen gemaakt. Weliswaar ging dat wegens wegwerkzaamheden ook met het nodige wachten gepaard, maar dit wachten werd ruimschoots vergoed door de prachtige tocht door de Karpaten.

Om 15.00 dus einde van de heenreis, we waren in Preśov het doel van onze reis, ruimschoots op tijd voor de eerste liturgie om 18.00.

Ondergebracht in het opleidingsseminarie van de Grieks-Katholieken kwamen bij de indeling van de kamers de eerste tegenvallers. De snurkers onder ons, die uit voorzorg eenpersoonskamers gevraagd hadden, werden hier niet helemaal op hun wenken bediend. In het seminarie zijn geen eenpersoonskamers, alleen maar vierpersoons of groter.

Zoals bleek zijn snurkers inventief; zij wisten zelf (kennelijk uit ervaring) de oplossing, snurkers hebben van snurkers geen last dus Piet, Kees en Cor bij elkaar.

Ook voor de dames onder ons was er geen keus; in een seminarie geldt een keiharde regel, geen jongetjes en meisjes bij elkaar, dus……dames bij elkaar en derhalve ook de jongetjes bij elkaar, (terug naar de goeie ouwe tijd van het koor).

Het zusterhuis tegenover het seminarie wordt onze thuisbasis wat betreft eten en drinken. Daar beginnen we dus ook de eerste dag nadat de koffers op de kamers staan (keurig naar 2 hoog gesjouwd door de priesterstudenten).

Één ding werd onmiddellijk duidelijk, het eten van de zusters (Maximiliana e.a.) was niet alleen lekker maar ook overvloedig. Moest ook wel want duidelijk werd ook dat we er een paar enorme eters bij hadden in ons koor o.a. Cees en Kees (voor het gemak verder Kezen genoemd) zoals we ook Peters hadden (Smit en Ammerlaan). Tot nu toe niet genoemd doch wel aanwezig, Anton, Paul, Johan, Cor, Roman (of Romaan; naar keuze), alles natuurlijk onder de bezielende leiding van Dr. Antonowycz.

De Kezen dus konden enorme hoeveelheden verstouwen en namen, indien niet alles op was (en dat was meestal het geval) nog wat mee naar de kamer voor het ontbijt, waardoor het kon gebeuren dat je ’s-morgens om 7 uur Cees op de gang tegenkwam, strak in het ondergoed, met een stuk pizza van de vorige avond in de hand.

Met goed gevulde en tevreden magen kon het avontuur beginnen. Inmiddels was het programma zo gegroeid dat er in een tijdsbestek van 5 dagen 7 liturgieën en 3 concerten verzorgd moesten worden; eventuele extra’s voorbehouden.

Het eerste optreden was in een heel klein kerkje in het plaatsje Ruski, circa 30 km buiten Preśov.

Hoewel we tijdens de busreis er heen op grote afstand al mensen in hun mooiste folkloristische kleding richting Ruski zagen wandelen, waaruit wij opmaakten dat er veel belangstelling zou zijn, was het kerkje, op zichzelf al niet zo groot, matig bezet.

Voor ons koor was het min of meer een try-out, die gezien de reacties van de aanwezigen geslaagd mocht worden genoemd. Een ter plaatse aanwezige arts vroeg of hij de volgende dag bij ons optreden in Presov video-opnames mocht maken, wat ook gebeurd is.

(Zoals al eerder gemeld was onze vaste geluids- en cameraman Rob wegens een operatie uitgevallen, waardoor er nauwelijks videobeelden van de optredens tijdens de reis beschikbaar zijn.

Indien iemand contact heeft gehad met de bewuste arts en zijn adres heeft, zou het wellicht mogelijk zijn via hem toch nog de video-opnames te verkrijgen).

Belangrijk feit van deze dag was het 40-jarig huwelijksfeest van Berbel en Piet. Pater Kohut heeft er tijdens de liturgie in het kerkje langdurig bij stilgestaan en ook de aanwezigen hiervan op de hoogte gesteld. Een driewerf Mno haja lita als zegewens voor het bruidspaar werd door koor en aanwezigen gezongen.

Na terugkeer uit Ruski werd in het seminarie door Schwestro Maximiliana e.a. (voor het gemak verder Max & Co genoemd) nog een sobere doch goede maaltijd voorgezet, rijkelijk voorzien van wijn, hetgeen gezien de feestelijke stemming rondom het bruidspaar zeer goed van pas kwam. Namens het koor werden aan Piet en Berbel enkele kadobonnen aangeboden waarin zowel voor Berbel als Piet de 40 huwelijksjaren werden verzinnebeeld.

Hadden we de eerste 2 nachten tijdens de reis naar Preśov slecht geslapen, na de eerste liturgie in Ruski en het daaropvolgende feestelijke samenzijn rondom het bruidspaar, was er volop tijd om uit te slapen (dachten we). Mis…..we hadden buiten de waard (Kohut) gerekend. Hij had in al zijn wijsheid en inventiviteit bedacht dat, waar we toch pas s-middags verwacht werden voor de volgende liturgie, we ons ’s-morgens best nuttig konden maken met een beetje liefdadigheid. Niet al te laat ontbijten dus, waarna we naar een bejaarden- en verzorgingshuis togen (op loopafstand) waar we voor een klein maar dankbaar publiek, bestaand uit bejaarden en verplegend personeel (o.a. een zus van Max) enkele liturgische en profane liederen ten gehore hebben gebracht.

Na een korte rust op naar de prachtige Joh. de Doper kerk in Preśov waar we nogal voortijdig arriveerden aangezien de vorige dienst nog niet afgelopen was. Ons (bij afwezigheid van Rob) geimproviseerde maar uitstekende geluidsteam,

(Rich-Ad, Peter A. en Roma(a)n) wilde altijd een half uur van tevoren aanwezig zijn, om de nodige apparatuur in te stellen.

Gemeten naar de reacties van de in de kerk aanwezigen ( en als grieks-katholieken mogen we er toch van uitgaan dat zij in de slavisch-byzantijnse ritus de deskundigen bij uitstek zijn) en ook naar ons eigen gevoel en beleving, was dit een heel mooi gezongen en verzorgde viering.

Ook het daarna gegeven concert werd met veel instemming ontvangen.

Nu waren we dus echt goed ingezongen en klaar voor de volgende dag, niet alvorens ’s-avonds nog van de uitstekende keuken van Max & Co genoten te hebben.

De nacht bracht de welverdiende rust, als je tenminste niet lette op het kraken van de bedden en het snurken van de kamergenoten, die gedeeltelijk ook midden in de nacht in de weer waren. Sportievelingen die meenden dat het om 6 uur in de morgen het rustigst was in bad- en toiletruimte, bleken er in iedere kamer te zijn. In dit geval moest dat ook wel aangezien we vroeg zouden ontbijten en vertrekken voor een liturgie in Zbehiov.

Deze dag zou een van de hoogtepunten van de reis betekenen aangezien het hier was dat inwoners van dit dorp Pater Kohut destijds, na zijn vlucht uit Oekraine het leven hebben gered.

Het spreekt voor zich dat iedereen hier ook zijn beste beentje wilde voorzetten om voor zowel Pater Kohut als zijn weldoeners van weleer, het uiterste te geven.

Dat dit ook gelukt is bleek uit de uitbundige ontvangst die ons na de mis werd bereid in een aangrenzende zaal. Hier stond een goed gedekte tafel op ons te wachten. De gulle schenker die met wodka en (huisgestookte) slivowice rondging, bleek de burgemeester van het dorp te zijn en tevens bankdirecteur in Michalovce, waar we ’s-avonds nog zouden gaan zingen.

Hoewel ons eigen gezelschap uit 18 personen bestond, was het aantal disgenoten naar schatting 40 tot 50, inclusief de priester (die mede voorgegaan was), met zijn vrouw en kinderen en niet te vergeten meerdere personen uit de periode dat Pater Kohut hier op de vlucht was.

De dame met de gouden tand binnen dat gezelschap werd een begrip, aangezien zij niet rustte voordat ze iedereen gekust had en wel vol op de …; vooral Jan was haar favoriet en moest het derhalve meermaals ontgelden.

Als gezegd de tafel was goed gedekt, zij het dat het bestek er sober uitzag in die zin, dat er eigenlijk voor slechts 1 gang en een toetje was ingedekt was. De drank die zo rijkelijk geschonken (en gedronken) werd zorgde voor een puike stemming, die bovendien werd opgeluisterd door een voortreffelijk dameskoor, waarvan niet alleen de stemmen van de dames niet aan de aandacht van onze koorleden ontgingen.

In de veronderstelling dat hetgeen op tafel stond de totale maaltijd was werd daarvan ook flink genoten; men wist immers niet waar, wanneer en hoe de volgende maaltijd eruit zou zien.

Nou die kwam er onmiddellijk achter aan, toen de een na de andere schaal werd aangedragen, borden en bestek verwisseld en de glazen nog maar eens gevuld.

Kortom, weltevreden en vol (het toetje bestond voor ieder uit 4 gebakjes) gingen we al dankzeggend voor de gulle gaven weer op pad.

Dat ging te voet aangezien de volgende halteplaats niet ver was. Na het passeren van een bruggetje waaronder kennelijk de rijke buit van diverse textielinbraken waren gedropt, arriveerden we bij het huis waar Pater Kohut tijdens zijn vlucht verbleef. Het was hier dat hij dagenlang met zeer hoge koorts was verpleegd o.a. door de dochter des huizes die nu met kinderen en kleinkinderen in dit huis wonen.

Natuurlijk ontbrak ook hier niet de groepsfoto van familie, geestelijken en koor en ook de vrouw met gouden tand was er weer en kuste dat het een lieve lust was.

Binnengekomen in het woonhuis werden we verrast met tafels vol spijzen en flessen drank; maar dan in een hoeveelheid die, ook al zouden we voordien niet al gegeten hebben, voldoende was voor het halve dorp.

Gezien de zojuist verorberde maaltijd durfde niemand het meer aan te roeren. Tegelijkertijd kon ook niemand weigeren er toch iets van te nemen, aangezien de gehele familie met glunderende ogen en verwachtingsvolle blik toekeek hoe wij daarvan wel zouden genieten.

Met behulp van enkele kleine drankjes lukte het toch iets te nuttigen en daardoor de familie met blijde gezichten achter te laten.

Geen enkele moeite met nog iets te eten en vooral te drinken had overigens Max & Co; de uitdrukking “zij genoten met volle teugen” was hen op het (royale) lijf geschreven.

Na een aansluitend bezoek aan het kerkhof waar de overleden echtgenoot van de gastvrouw was begraven en nu dus herdacht, vertrokken wij richting Michalovce waar nog een liturgie met aansluitend concert gezongen zou worden.

De rit naar Michalovce nam niet te veel tijd in beslag; de afstand was niet groot, in ieder geval niet groot genoeg om tussendoor een uiltje te knappen, wat naar de genoten maaltijd en alles eromheen, best welkom geweest zou zijn.

We arriveerden in een klooster waar we keurige kamers kregen toegewezen. Een probleempje vormde het onderbrengen van de drie dames in ons gezelschap.

Niet dat dames in het gezelschap per definitie een probleem vormden, maar in dit geval vonden onze gastheren (de kloosterlingen dus) dat er links en rechts van de dameskamer minstens nog een kamer vrij moest blijven, aangezien de door hen gebruikte kamer anders opnieuw ingezegend moest worden.??

Vanzelfsprekend was het voor de heren ook streng verboden de dameskamer te betreden.

De via de binnentuin bereikbare aangrenzende kerk waarin de liturgie zou worden gehouden was een prachtige koepelkerk met uitstekende akoestiek. Hoewel we ’s-morgens al een liturgie verzorgd hadden (we waren dus goed ingezongen), werd ook hier weer met enthousiasme en overgave de liturgie met aansluitend nog een concert ten gehore gebracht.

Na een sobere avondmaaltijd zocht eenieder tijdig de slaapkamer op aangezien er ook de volgende dag weer een dubbel programma te wachten stond (verrassing van pater Kohut).

Na het ontbijt vertrokken we tijdig omdat om 11.00 uur in de Grieks-Katholieke Kerk Premenenia Pana, de volgende liturgie gevierd zou worden, wat zonder meer een van de hoogtepunten van de reis zou worden.

Bij aankomst ter plaatse bleek ons optreden van gisteren in Zbehiov nogal wat teweeg gebracht te hebben, want we zagen vele bekende gezichten die vandaag weer aanwezig waren, o.a. de pleegfamilie van Pater Kohut en diverse leden van het dameskoor dat ons gisteren zo hartelijk had toegezongen.

Bovendien leek het alsof alle geestelijken uit de buurt opgetrommeld waren die met 2 auto’s vol arriveerden om samen met Pater Kohut te celebreren.

Van alle kanten stroomden de mensen in hun beste kleren toe. Gelukkig was het stralend weer zodat men buiten kon blijven staan, aangezien de kerk te klein was om hen allen te bergen.

Het gaf een goed gevoel het plein voor de kerk te zien, vol met kerkgangers, die van tijd tot tijd op hun knieën de liturgie volgden.

Na afloop foto’s en films schieten met priesters, koorleden en verder hen die dat wilden en natuurlijk kussen…jawel….gouden tand was er ook weer en weerde zich dapper (Jan was tijdig gewaarschuwd en ontsprong de dans).

Het samenzijn na afloop was een goede kopie was gisteren, kompleet met eerder genoemd drankjes en uitmuntende spijzen. We hebben met die alleraardigste mensen nog enkele uren in grote gastvrijheid en gezelligheid doorgebracht, edoch…..er wachtte ons nog een liturgie en een concert die dag.

In Kosice hebben we wat Slowakije betreft onze trip afgesloten. De prachtige kathedraal van Kosice leende zich er perfect voor om de reeks liturgieën en concerten af te ronden.

Terwijl bij onze aan- en binnenkomst nog een dienst in volle gang was en er zich aan beide zijden van de kerk rijen biechtelingen vormden, hadden onze geluidsmensen volop de gelegenheid hun apparatuur op te stellen.

Ondertussen konden wij, de overige zangers, genieten van de voorzangster, die met prachtig heldere stem de overige gelovigen voorging in zang en gebed.

In alle kerken waar we gezongen hebben vervulden deze voorzang(st)ers een belangrijke rol. Vooral de mannelijke onder hen lieten zich daarbij niet onbetuigd en lieten zich de (muzikale) kaas niet van het brood eten, hetgeen soms de indruk wekte dat zij die zangers uit Nederland wel eens wilde laten horen wat zij zelf in de mars hadden. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dat af en toe ook heel indrukwekkend was. Door het jaar heen geven zij iedere zondag letterlijk de toon aan en het moet gezegd worden; complimenten!!

Opmerkelijk tijdens de gehele trip was ook het aantal religieuzen dat tijdens de diensten aanwezig was. Ook hier in Kosice waren er velen en ook hier zagen wij de overgave en devotie waarmee zij de dienst beleefden.

Gemeten naar het enthousiasme van het gelovige publiek was ons optreden een groot succes. Terwijl de biechtelingen in niet aflatende ijver de rijen bleven vormen voor de biechtstoelen (een ervan bevond zich praktisch tussen ons koor in) en pater Kohut met concelebranten ook het onderste uit de kan haalden, leek het alsof het koor ook nog een het beste been (lees stem) voor wilde zetten.

De waardering van het publiek gold eveneens het ten gehore gebrachte concert. De vele toegiften noopte de spreker, die ook de bloemhulde moest uitbrengen, diverse pogingen te moeten wagen, alvorens hij eindelijk het woord kreeg en met de bloemen Dr. Antonowycz, en in hem het gehele koor de verdiende waardering kon overbrengen.

Na een korte wandeling door Kosice werden we ontvangen in het klooster waar we diverse van de religieuzen die in kathedraal aanwezig waren, weer terug zagen; dit was hun home.

De geschiedenis herhaalt zich; ook hier weer een enorme ontvangst met rijkelijk gevulde tafels en vriendelijke sfeer.

Ook aanwezig was hier de eerder genoemde spreker van de bloemhulde in de kerk, die naar nu bleek zelf ook koordirigent was en zojuist, als zodanig zijn 50-jarig jubileum gevierd had.

Omdat in november in Kosice een groot evenement plaats zal vinden, nodigde hij ons koor hier ter plekke uit tijdens dit evenement terug te komen om opnieuw op te treden.

Voorzien van goed gevulde plastic tassen met Heineken concurrerend geestrijk vocht (pater Kohut mocht het niet weten) keerden wij wat Slowakije betreft huiswaarts richting Presov, waar we (althans een deel van het koor) onder het genot van de tastbare dank van de zusters, nog lang de opgenomen muziek met kritisch oor beluisterd hebben.

Na het laatste ontbijt in Presov en na Max & Co hartelijk bedankt te hebben voor de geweldige en met liefde gebrachte verzorging, vertrokken we op maandagmorgen 9 augustus richting Przemysl in Polen, onze volgende halteplaats.

Pater Kohut had ons al meegedeeld dat dit 180 km noordelijk was, dus richting huiswaarts…….

Wat klopte was 180 km, echter, huiswaarts was voor ons noord-west en Przemysl was noord-oost!!!

Onder uitstekende weersomstandigheden genoten we ook dit keer van de prachtige tocht door de Karpaten, waar we onderweg een plek zochten en vonden voor een lunchstop. Onze ”eigen dames” hadden zich ’s-morgens na het ontbijt zeer verdienstelijk gemaakt door de nodige lunchpakketten te verzorgen. De overvloedige maaltijd van de vorige avond bij de zusters in Kosice was gedeeltelijk mee terug naar Presov genomen en diende nu (vooral de koude kip) als basis voor de picknick.

Pater Kohut (met chauffeur Michael) liet zich ook niet onbetuigd en verzorgde de drankjes tijdens de maaltijd. Hij putte daarbij uit de voorraad die hij voor zijn vrienden in Oekraïne (waarheen hij na Polen zou gaan) had meegenomen.

Tijdens deze stop was er nog gelegenheid links en rechts een interviewtje af te nemen, waaruit eens te meer bleek dat de stemming, ondanks de afgelopen 5 zware dagen er goed in zat. Dat Richard dit geheel eigen wijze in het openbaar ook aan Roman wilde bewijzen, had niets te maken met het feit dat hij al zo lang van huis was.

In Przemysl werden we ondergebracht in een klooster achter een prachtige kerk met een even mooie binnentuin. Het is goed op deze 2 punten te wijzen want verder was het niet om over naar huis te schrijven. We waren al door de reisleiding geïnstrueerd slaapzakken mee te nemen omdat de kamers en de hygiëne in dit klooster wellicht ”wat minder zouden kunnen zijn”.

Dit bleek een understatement te zijn en de slaapzakken waren meer dan nodig.

Na een zeer sobere maaltijd (droge aardappelpuree met stukje fazantenmaag) vertrokken we naar een prachtige kathedraal van Przemysl waar we de laatste liturgie van deze trip met aansluitend een concert zouden verzorgen.

Inmiddels was het 9 augustus; op zich geen bijzondere datum. Pater Kohut vertelde echter dat hij iedere 9de van de maand het welzijn van de koorleden met hun familie als misintentie neemt.

Daarvan nietsvermoedend, doch wellicht door het feit dat dit het laatste optreden zou zijn, leek het alsof iedereen nog eens alles uit de kast wilde halen. Het is al eerder gezegd, met elkaar muziek maken waarbij het als koor zo belangrijk is ook naar elkaar te luisteren, betekent niet alleen genieten voor het publiek maar ook voor de zangers en dirigent zelf.

We hebben naar ons gevoel die laatste avond als afscheid van de gelovigen in de kerk, maar ook van elkaar als dirigent, celebrant en koorleden, met volle inzet alles gegeven.

We wisten dat we na afloop van de liturgie en concert waren uitgenodigd bij een Poolse familie thuis, waarvan de vrouw des huizes, Olga Popowicz, een ter plaatse goed bekende zangeres is. Een beetje buiten het centrum van Przemysl wonend in een schitterend huis, werden we vorstelijk ontvangen.

Was er vooraf bij enkelen nog enige scepsis of we zo’n bezoek eigenlijk wel wilden, eenmaal binnen werden we getroffen door de warmte, gastvrijheid, spontaniteit en vooral muzikaliteit van deze familie.

Terwijl de echtgenoot zich vooral bezig hield met de verzorging van de gasten, combineerde mevrouw dat met enkele andere Poolse gasten met muziek.

Na diverse liederen uit het volksmuziekrepertoire, waarbij onze eigen zangers zich konden aansluiten,

zongen vooral de 3 aanwezige dames op schitterende wijze enkele liederen, waarvan de rillingen je over de rug liepen. Een mooiere muzikale afsluiting van onze trip hadden we ons niet kunnen wensen.

Gezien de ambiance in het klooster en de door de omstandigheden ter plaatse korte nachtrust, werd er na het vroege ontbijt aanstalten gemaakt voor de terugreis. Voordat we die echt zouden aanvangen moesten er nog 2 korte muzikale stops genomen worden.

De eerste was in een schitterend pittoresk houten kerkje dat stamt uit 1602, midden in het open veld gelegen met slechts enkele huisjes (op afstand) in de buurt. Hoewel het kerkje straalde eenvoud uitstraalde had tegelijkertijd een priesterkoor met icolostasenwand, waarvan iedereen onder de indruk was.

Gevoegd bij de aanwezige gelovigen met hun verweerde en gelooide gezichten, die vol overgave en inzet hun eigen muziek lieten klinken, was ook dit weer een heel aparte en niet te vergeten ervaring.

Tenslotte togen we naar een nog in aanbouw zijnd grafmonument voor de componist Michail Verbytsky die o.a. het Oekraïnse volkslied Sce Ne Werla Ukraina heeft gecomponeerd.

Dr. Antonowycz heeft er de bloemen die hij de vorige avond in Kosice in ontvangst heeft genomen, op het monument gelegd en samen met pater Kohut en het koor, een allerlaatste muzikale groet gebracht.

Het was inmiddels dinsdag 10 augustus rond 12 uur, ruim later dus dan de geplande terugreisaanvang

van uiterlijk 10.00 uur. Aangezien het reisdoel van die dag Leipzig was (op circa 900 km afstand) en het hotel daar voor 22.00 bereikt moest zijn, werd de laatste verrassing van pater Kohut, bij Poolse vrienden nog een koffiemaaltijd te gaan gebruiken, beleefd doch dringend afgeslagen.

Richting Krakov dus, waar onze wegen ons zouden scheiden. Beide bussen gingen rechtstreeks naar Nederland; Peter, Tine, Beppie en Jan echter zouden nog enkele dagen in Tsjechië doorbrengen.

Niet ver voor Krakov hebben we voor de laatste keer samen gegeten en tenslotte hartelijk afscheid genomen, elkaar bedankend voor de geweldige reis, de saamhorigheid en de inzet, de vriendschap en vooral de warmte binnen de groep.

Zoals iemand uit het gezelschap zei……de duurste cruise had niet zo mooi kunnen zijn!!!